«می‌خوام برم پیش تراپیست، بذار یه سرچ کنم ببینم چه خبره!» همین‌که جستجو را آغاز کنید، متوجه تنوع رویکردهای روان‌درمانی خواهید شد. اسم بعضی از آن‌ها بیشتر به چشم‌تان خواهد خورد و نام بعضی دیگر را کمتر می‌بینید. در مسیر انتخاب رویکرد روان‌درمانی کمی سردرگم خواهید شد. کاملاً طبیعی است. نمی‌دانید کدام رویکرد را برای درمان انتخاب کنید. اصلاً نگران نباشید! چند رویکرد مهم در روان‌درمانی وجود دارد که شناخت آن‌ها و ویژگی‌های‌شان می‌تواند در این انتخاب کمک‌تان کند. در ادامه این مطلب، هر آنچه باید در مورد رویکردهای درمانی در روانشناسی بدانید برای‌تان خواهیم گفت. با آسا کلینیک همراه باشید!
روان‌درمانی چیست؟
روان‌درمانی (Psychotherapy) نام دیگر گفتگو درمانی (Talk Therapy) است. در جلسه روان‌درمانی، شما و درمانگرتان با یکدیگر صحبت می‌کنید تا به آن ابعادی از وجودتان برسید که باید روی‌شان کار کنید. روان‌درمانی مبتنی بر گوش دادن، صحبت کردن و بیان و ابراز خویش است. روان‌درمانی از یک سری از مداخله‌ها (یا به زبان خودمانی‌تر، اقدام‌هایی برای ایجاد تغییر در افراد) تشکیل شده است که شرایط روانی، رفتاری و حتی فیزیکی شخص را بهبود می‌بخشد و در نتیجه، بر سلامت روانی درمان‌جو تأثیر مثبت می‌گذارد.
انواع رویکردهای روان‌درمانی کدام است؟
یک سری رویکردها در روان‌درمانی وجود دارد که مسیر این گفت و شنود و ابراز را تعیین می‌کند. برخی از درمانگران خودشان را به یک رویکرد محدود نمی‌کنند، بلکه با توجه به وضعیت روانی و اهداف شما، چند روش روان‌درمانی را در جلسه درمان در پیش می‌گیرند. با شناخت انواع رویکردهای روان‌درمانی متوجه خواهید شد در جلسه درمان باید به دنبال چه چیزی باشید.
روان‌درمانی پویشی (Dynamic Psychotherapy)
در رویکرد روان‌درمانی پویشی (Psychodynamic Therapy)، درمانگر پرده از ناهشیار یا ناخودآگاه مراجع بر می‌دارد و تأثیر آن را بر رفتارها و هیجانات فعلی‌اش نشان می‌دهد. محتویات ناخودآگاه ما به تجربیات دوران کودکی‌مان باز می‌گردند؛ تجربیاتی که حل‌نشده و دست‌نخورده باقی مانده‌اند و امروز، بر رفتار، افکار و روابط ما تأثیر می‌گذارند.
درمانگری که در جلسه درمانش از این رویکرد استفاده می‌کند سال‌ها آموزش دیده است، خودش با این رویکرد تحلیل شده است و جلسه‌های سوپرویژن بسیاری را گذرانده است و همواره، می‌گذراند.
از رویکرد روان‌درمانی پویشی در موارد زیر استفاده می‌شود:
- افسردگی مزمن
- اختلالات اضطرابی
- اختلال سایکوسوماتیک
- اختلال شخصیت مرزی یا بوردرلاین
- اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD
- اعتیاد
- اختلالات خوردن
رویکرد رفتار درمانی شناختی (Cognitive Behavioral Therapy)
هدف رویکرد رفتار درمانی شناختی (Cognitive Behavioral Therapy) یا به اختصار CBT شناسایی آن دسته از الگوهای فکری شما است که بر زندگی‌تان تأثیر منفی می‌گذارند. درمانگر این الگوها را در اتاق درمان شناسایی می‌کند و بر این اساس، درمان را انجام می‌دهد. رویکرد CBT هدف‌محور است، یعنی درمانگر CBT چندان کاری به گذشته شما و تجربیات‌تان ندارد، بیشتر روی مشکلات و دغدغه‌های کنونی‌تان متمرکز است.
درمانگر شناختی الگوهای فکری شما را شناسایی می‌کند، سپس یک سری راهکارهای عملی را به شما می‌گوید تا بتوانید به این الگوهای مخرب غلبه کنید. از راهکارهای جلسه درمان CBT می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
یادگیری مهارت تاب‌آوری
هدف‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت
یادگیری مهارت‌های حل مسئله
نوشتن روزانه (Journaling)
یادگیری مهارت‌های کنترل استرس
در رویکرد CBT مراجع نقش فعالی در روند درمان خودش دارد.
این رویکرد در موارد زیر استفاده می‌شود:
- اعتیاد
- افسردگی
- اختلال وسواسی-جبری (OCD)
- اضطراب
- اختلال دو قطبی
- مدیریت خشم
- اختلالات شخصیت
- اختلالات خوردن
روانکاوی (Psychoanalysis)
اکنون ما تحت تأثیر گذشته است! این اعتقاد در رویکرد روانکاوی (Psychoanalysis) بسیار پررنگ است. همه ما، بدون اینکه بخواهیم و بدانیم، تحت تأثیر تجربه‌های گذشته‌مان هستیم. احساسات دردناک در ذهن ناهشیار ما باقی می‌مانند و خُلق، رفتار، شخصیت، روابط و کارِ ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند. وقتی از قدرت ناخودآگاه‌مان آگاهی نداریم، تلاش‌های‌مان برای حل مشکلات بی‌نتیجه می‌ماند. در جلسه‌های روانکاوی، با ریشه مشکلات آشنا می‌شوید و همچنین، یاد می‌گیرید چگونه تأثیر ناخودآگاه را بر این‌جا و اکنون‌تان کنترل کنید.
رویکرد روانکاوی به حل مشکلات زیر کمک می‌کند:
- افسردگی
- مشکلات جنسی
- رفتارهای خودآسیب‌رسان (Self-Destructive Behavior)
- اختلال روان‌تنی یا سایکوسوماتیک (Psychosomatic Disorder)
- انواع فوبیا
- اختلال وسواس جبری
- اختلال وسواس جبری (Obsessive-Compulsive Disorder)
- اختلالات خوردن (Eating disorders)
- اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders)
طرحواره درمانی (Schema Therapy)
وقتی وارد اتاق درمان با رویکرد طرحواره‌درمانی (Schema Therapy) می‌شوید، متوجه خواهید شد:
- رفتارها و الگوها به وجود آمده‌اند.
- باید نیازهای هیجانی‌تان را بشناسید و بپذیرید.
- تجربه‌های دوره کودکی‌تان بر افکار و رفتارهای‌تان تأثیر می‌گذارند.
وقتی به طور مرتب، در جلسه‌های طرحواره‌درمانی حاضر می‌شوید:
- به مرور زمان، الگوهای‌‌تان را می‌شناسید و با اصلاح افکار و رفتارتان، تغییرشان می‌دهید.
- نیازهای‌تان را می‌شناسید و به شیوه‌ای سالم، با آن‌ها مواجه می‌شوید.
بدین ترتیب، حال بهتری را تجربه می‌کنید، زندگی‌تان در مسیر درستی قرار می‌گیرد و روابط‌تان نیز با دیگران بهبود پیدا می‌کند.
طرحواره‌درمانی به حل مشکلات زیر کمک می‌کند:
- اختلالات شخصیتی
- افسردگی
- اختلالات اضطرابی
- اختلالات خوردن
- اختلال مرزی
- تروماهای دوره کودکی
درمان متمرکز بر هیجان (EFT)
درمان متمرکز بر هیجان (Emotionally focused therapy) یا به اختصار EFT یکی دیگر از رویکردهای درمانی است که در آن، فرض بر آن است که هیجان‌ها کلید هویت و راهنمای تصمیم‌ها و انتخاب‌های اشخاص هستند. در اتاق درمان با رویکرد درمان متمرکز بر هیجان، مُراجع از هیجاناتش آگاه می‌شود، بدون ترس از قضاوت هیجاناتش را بروز می‌دهد، دلیل وجود هیجاناتش را می‌شناسد و احساساتش را با جزئیات شرح می‌دهد. بدین ترتیب، مُراجع می‌تواند هیجاناتش را تنظیم کند، تجربیات هیجانی جدیدی را خلق کند و عنان زندگی‌اش را در دست بگیرد.
رویکرد درمان متمرکز بر هیجان در کنترل و درمان موارد زیر موثر است:
- افسردگی
- اضطراب
- اختلالات خوردن
- مسائل بین‌فردی
روان درمانی بین فردی (Interpersonal Psychotherapy)
روان‌درمانی بین فردی (Interpersonal Psychotherapy) یا به اختصار IPT برای درمان علائم افسردگی بعد از فقدان، تغییرات مهم در زندگی یا تعارض‌های بین فردی استفاده می‌شود.
این رویکرد درمانی، همانطور که از نامش می‌توان حدس زد، روی بهبود روابط بین فردی و مهارت‌های اجتماعی متمرکز است. در جلسه‌های درمانی با این رویکرد، درمانگر از شما می‌خواهد در مورد روابط مهم زندگی‌تان و ویژگی‌هایش صحبت کنید و بر همین اساس نیز، به نتایجی می‌رسد و مسیر درمان را آغاز می‌کند.
این رویکرد روان‌درمانی برای بهبود اختلالات خلقی و دیگر شرایط به کار می‌رود:
- اضطراب
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال دو قطبی (Bipolar Disorder)
- اختلالات خوردن
- افسردگی پس از زایمان
- اختلال شخصیت بوردرلاین یا مرزی (Borderline Personality Disorder)
جلسه‌های IPT تقریباً 50 دقیقه طول می‌کشد.
این رویکرد برای بزرگسالان است، اما برخی از درمانگران از آن برای کودکان و نوجوانان نیز استفاده می‌کنند.
رفتاردرمانی دیالکتیک (Dialectical Behavioral Therapy)
رفتاردرمانی دیالکتیک (Dialectical Behavioral Therapy) یا به اختصار DBT ریشه در رویکرد CBT دارد، به همین دلیل، نقاط اشتراک این دو رویکرد بسیار زیاد است. در رویکرد رفتاردرمانی دیالکتیک، قرار است تعادلی میان پذیرش و تغییر برقرار شود.
واژه «دیالکتیک» در عنوان این رویکرد درمانی بدین معناست: تلاش برای درک دو مفهومی که متضاد به نظر می‌رسند، اما هر دو صحیح هستند. اجازه دهید این مفهوم را با ذکر مثال برای‌تان توضیح دهیم. مثلاً شما باید خودتان را باور داشته باشید، اما برای تغییر رفتارهای‌تان نیز تلاش کنید. این مسئله متناقض به نظر می‌رسد. اما رویکرد DBT به شما یاد می‌دهد که رسیدن به هر دو هدف امکان‌پذیر است.
درمانگران از این رویکرد در موارد زیر استفاده می‌کنند:
- خودزنی
- افکار خودکشی یا اقدام به خودکشی
- افسردگی
- اعتیاد به مواد و الکل
- اختلالات خوردن
سخن آخر
تا به این‌جا، با رویکردهای مختلف روان‌درمانی آشنا شدید. روانکاوی، طرحواره‌درمانی، درمان متمرکز بر هیجان، روان‌درمانی پویشی، روان درمانی بین فردی، رویکرد رفتار درمانی شناختی، رفتاردرمانی دیالکتیک و روان‌درمانی پویشی از رویکردهای مهم در روان‌درمانی هستند و هر کدام از آن‌ها، ویژگی‌های مشخصی دارند و به شیوه خودشان به حل مشکلات شما و بهبود کیفیت زندگی‌تان کمک می‌کنند. هنگام انتخاب درمانگر و رویکرد درمانی، بسیار دقت کنید و روان‌تان را به هر درمانگری نسپارید. سلامت روان ارزشمندترین دارایی ما است!
