تربیت و پرورش کودکان کار ساده‌ای نیست و وقتی پای کودکان دشوار به میان می‌آید، این کار دشوارتر نیز میشود. شناخت انواع مشکلات رفتاری کودکان و علائم آنان بسیار راه‌گشا است، اما به این سادگی نمی‌توانیم برچسب اختلال و مشکل رفتاری را به کودکان بچسبانیم. مثلاً اینکه کودکی عصبانی میشود، لزوماً مشکل رفتاری ندارد و اگر نمی‌تواند در مهد کودک بماند، لزوماً اختلال توجه ندارد. بنابراین فقط درمانگر می‌تواند تشخیص دهد کودک شما صرفاً مراحل رشد را طی می‌کند یا پای مشکلات و اختلالات رفتاری در میان است. وظیفه والدین و مراقبان صرفاً شناخت علائم و مراجعه به موقع به درمانگر است. اما انواع مشکلات رفتاری در کودکان چیست؟ چه علائمی دارد؟ روش‌های درمان آن چیست؟ در ادامه این مطلب، هر آنچه باید در مورد انواع مشکلات رفتاری کودکان و روش‌های درمان آن بدانید برای‌تان خواهیم گفت. با آسا کلینیک همراه باشید.
اختلالات رفتاری در کودکان چیست؟
وقتی از اختلالات رفتاری در کودکان صحبت می‌کنیم، منظورمان یک سری الگوهای رفتاری است که بر رفتار و عملکرد کودکان در خانه، مدرسه یا دیگر محیط‌های اجتماعی تأثیر می‌گذارد. معمولاً علائم اختلالات رفتاری کودکان حداقل شش ماه ادامه دارد. اختلالات رفتاری در کودکان چالش‌ها و مشکلات بسیاری را برای آنان به وجود خواهد آورد. چنین مشکلاتی آینده کودک را نیز به شدت تحت تأثیر قرار خواهد دارد. اگر در رفتار کودک‌تان علائم نگران‌کننده‌ای را مشاهده کرده‌اید، با مراجعه به موقع به درمانگر، می‌توانید از مشکل را شناسایی کنید و در راستای کنترل و درمان آن گام بردارید.
انواع اختلالات رفتاری در کودکان
اختلالات رفتاری در کودکان انواع مختلفی دارد و هر کدام از آن‌ها نیز علائم متفاوتی دارند. در ادامه، از شایع‌ترین انواع اختلالات رفتاری در کودکان و علائم آن‌ها گفته‌ایم.
اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (Attention deficit hyperactivity disorder)
اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (Attention deficit hyperactivity disorder) یا به اختصار ADHD از اختلال‌های شایع در میان کودکان است و باعث ناتوانی در تمرکز، بیش‌فعالی و بروز رفتارهای تکانشی میشود. اختلال ADHD را، بر اساس علائمش، می‌توان به سه دسته تقسیم‌بندی کرد:
- نوع بی‌توجه (Inattentive)
- نوع بیش‌فعال تکانشی (Hyperactive- impulsive)
- نوع ترکیبی
در کودک مبتلا به اختلال AHDH از نوع بی‌توجه علائم زیر مشاهده میشود:
- تمرکز و توجه برای این کودکان دشوار است.
- خیلی زود حواس‌شان پرت میشود.
- روی کارهای طولانی، مثل مطالعه، نمی‌توانند تمرکز کنند.
- کاری را شروع می‌کنند، اما یادشان می‌رود آن را به اتمام برسانند.
- هنگام آموزش، نمی‌توانند تمرکز کنند یا اینکه آنچه را آموخته‌اند خیلی زود، فراموش می‌کنند.
در نوع بیش‌فعال تکانشی، کودکان علائم زیر را دارند:
- نششتن و ساکت ماندن برای این کودکان دشوار است.
- وقتی می‌نشینند، مدام دست و پاهای‌شان را تکان می‌دهند.
- نمی‌توانند یک مکالمه یا بازی را ادامه دهند و مدام، آن را قطع می‌کنند.
- به سختی می‌توانند منتظر بمانند تا نوبت‌شان شود.
- آرام بازی کردن و فعالیت کردن برای‌شان بسیار دشوار است.
در نوع ترکیبی ADHD، همانطور که از نامش معلوم است، ترکیبی از هر دو علائم را مشاهده می‌کنیم.
اختلال سلوک (Conduct Disorder)
اختلال سلوک (Conduct Disorder) یا به اختصار CD یکی دیگر از اختلال‌های شایع در میان کودکان و نوجوانان است. در کودکان مبتلا به اختلال CD رفتارها و علائم زیر مشاهده میشود:
- پرخاشگری، مجادله فیزیکی، رفتارهای قلدرمآبانه، حیوان‌آزاری
- تخریب اموال دیگران
- دروغ گفتن و سعی در فریب دادن دیگران
- قانون‌شکنی، مثل نرفتن به مدرسه، فرار از مدرسه و دزدی از خانه یا فروشگاه‌ها
بسیاری از مبتلایان به این اختلال گمان می‌کنند دیگران با آنان خصومت دارند، به همین دلیل، رفتارهای خشونت‌آمیز و پرخاشگرانه‌ای را از خود بروز می‌دهند. به علاوه، این اشخاص در همدلی با دیگران نیز ناتوان‌اند.
اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (Oppositional defiant disorder)
کودکان مبتلا اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (Oppositional defiant disorder) در برابر مظاهر قدرت، مثل والدین، مراقبان یا معلم‌های‌شان، رفتارهای خصمانه از خود نشان می‌دهند و سعی می‌کنند برخی از قوانین را زیر پا بگذارند. کودکان مبتلا به CD نیز قوانین را زیر پا میگذارند، اما یک تفاوت میان مبتلایان به این دو اختلال وجود دارد:
کودکان مبتلا به ODD سعی می‌کنند قوانین جزئی و پیش پاافتاده را زیر پا بگذارند، اما کودکان مبتلا به CD هنجارهای اجتماعی و قوانین مهم را زیر پا میگذارند.
از علائم اصلی اختلال ODD در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کج‌خلقی و تحریک‌پذیری
- زیر سوال بردن مداوم قوانین
- لجبازی مداوم
- رفتارهای تحریک‌آمیز، مثل آزردن عمدی دیگران
- کینه‌توزی
کودکان معمولاً نارضایتی‌شان را با پرخاش و عصیان نشان می‌دهند، به همین دلیل، مشاهده پرخاشگری و لجبازی لزوماً حاکی از اختلال ODD نیست. به همین دلیل، تشخیص این اختلال رفتاری در کودکان چندان کار ساده‌ای نیست و درمانگر باید آن را تشخیص دهد.
دلایل بروز اختلالات رفتاری در کودکان چیست؟
اختلالات رفتاری در کودکان ریشه در دلایل مختلفی دارد. حتی گاهی ممکن است عوامل محیطی و روان‌شناختی باعث بروز این اختلال‌ها شوند. کودکان در هر سنی، با هر پیشینه و جنسیتی ممکن است به این اختلالات مبتلا شوند.
عوامل زیر در ابتلا به این اختلالات دخیل هستند:
- شیمیایی و ساختار مغز
- مشکلات مادر در دوره بارداری
- ژنتیک
- جنسیت (پسران بیش از دختران در معرض ابتلا به اختلالات رفتاری هستند)
- تروما
تشخیص اختلالات رفتاری در کودکان
تشخیص اختلالات رفتاری در کودکان فقط بر عهده درمانگر است و هیچ‌کس نمی‌تواند صرفاً با مشاهده یک سری علائم، تشخیص‌گذاری را انجام دهد. درمانگر در اتاق درمانگر و با تکنیک‌های خاص اختلال را تشخیص می‌دهد.
درمانگر با روش‌های زیر به تشخیص درست می‌رسد:
- مشاهده کودک
- توجه به رفتارهای کودک
- استفاده از پرسش‌نامه‌های استاندارد
- مصاحبه به والدین، مراقبان و حتی معلم‌ها
با مشاهده اولین علائم، کودک را نزد درمانگر ببرید تا تشخیص و درمان آغاز شود. تشخیص زودهنگام باعث افزایش اثربخشی درمان و کنترل علائم میشود.
برخی از درمانگران نمی‌توانند این اختلالات را تا پیش از 6 سالگی تشخیص دهند، از این رو، در انتخاب درمانگر کودک باید بسیار دقت کنید.
درمان اختلالات رفتاری در کودکان
درمان اختلالات رفتاری کودکان و مدیریت و کنترل علائم این اختلالات به عوامل مختلفی بستگی دارد: نیازهای کودک، فضا و نیازهای خانواده و نوع و شدت اختلال! معمولاً درمانگران از روش‌های زیر برای درمان اختلالات رفتاری در کودکان استفاده می‌کنند:
- آموزش به والدین و مراقبان
- صحبت کردن با کودک و آموزش روش‌های مدیریت هیجانات در شرایط پراسترس
- خانواده‌درمانی
- آموزش به کودکان برای برقراری ارتباط با همسالان
- دارودرمانی
در روند درمان کودک، والدین باید صبور باشند، با کودک‌شان همدلی کنند و همواره، او را تشویق کنند.
سخن آخر
تا به این‌جا، با اختلالات رفتاری کودکان و علائم و درمان آن‌ها آشنا شدید. پرخاشگری، سرکشی، تکانشگری و لجبازی جزو علائم اختلالات رفتاری در کودکان هستند، اما یادتان باشد که این علائم بخشی از روند رشد کودکان نیز هستند و لزوماً با مشاهده این علائم، نمی‌توان گفت کودک مبتلا به اختلال رفتاری است. اگر رفتارها و نشانه‌ها مداوم باشد، ممکن است حاکی از وجود اختلال باشند. هر چه اختلال زودتر تشخیص داده شود، روند درمان و بهبود آن نیز سریع‌تر پیش خواهد رفت. بنابراین بهتر است با مشاهده علائم در کودک‌تان، به درمانگر مجرب مراجعه کنید تا روند تشخیص و درمان هر چه زودتر آغاز شود. روان سالم آینده درخشان‌تری را برای کودک‌تان رقم خواهد زد!
