تکانشگری، پرخاشگری و سرپیچی از قوانین اجتماعی! مشاهده چنین مواردی در نوجوانان معمولاً سبب نگرانی والدین می‌شود. ممکن است این علائم حاکی از اختلالات رفتاری باشند و زندگی روزمره، روابط، سلامت روان و حتی آیندۀ دختران و پسران نوجوان را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت علائم اختلالات رفتاری اولین قدم برای کمک به نوجوانان است. شدت علائم اختلالات رفتاری نوجوانان بسته به محیط، ژنتیک، ساختار خانه و خانواده و وضعیت روانی آنان متفاوت است. البته تشخیص و درمان اختلالات رفتاری بر عهده درمانگر متخصص است و شخص غیرمتخصص، به هیچ وجه، نمی‌تواند برچسب اختلال را بر دیگری بچسباند. صرفاً مشاهده این علائم مثل زنگ خطر و نشان هندۀ نیاز به مراجعه به متخصص است. در این مطلب، در مورد انواع اختلالات رفتاری نوجوانان و روش‌های درمان آن برای‌تان خواهیم گفت. با آسا کلینیک همراه باشید!
اختلالات رفتاری (Behavioral Disorders) در نوجوانان چیست؟
اختلالات رفتاری (Behavioral Disorders) در نوجوانان شامل یک سری الگوهای رفتاری می‌شود که برای خود نوجوان و اطرافیانش مضر است. این مشکلات و چالش‌ها احتمالاً از همان دوره کودکی در وجود داشته‌اند، اما نادیده گرفته شده‌اند و اقدامی برای درمان و کنترل‌شان انجام نشده است. اگر این مشکلات در نوجوانی نیز نادیده گرفته شوند، ادامه پیدا می‌کنند و در بزرگسالی باعث می‌شوند شخص در ایجاد ارتباطات سالم و حفظ آن‌ها، داشتن وضعیت شغلی مطمئن و کلاً یک زندگی سالم دچار مشکل شود.
اگر فرزند نوجوان دارید، باید علائم اختلالات رفتاری را بشناسید تا بتوانید هر چه زودتر، برای تشخیص و درمان به درمانگر متخصص مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام اختلالات رفتاری در نوجوانان و شروع درمان باعث می‌شود فرزند نوجوان‌تان راهبردهای مقابله‌ای (Coping Strategy) و مهارت‌های اجتماعی را یاد بگیرد و بدین ترتیب، در بزرگسالی، زندگی متعادل و موفقی را در پیش بگیرد.
معرفی انواع اختلالات رفتاری در نوجوانان
یک سری از اختلالات رفتاری در نوجوانان بسیار شایع است و با مشاهده علائم آن، باید هر چه زودتر به درمانگر متخصص مراجعه کنید. در ادامه، از این اختلالات برای‌تان خواهیم گفت.
اختلال سلوک (Conduct Disorder)
اختلال سلوک (Conduct Disorder) یا به اختصار CD در کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود و از علائم آن می‌توان به رفتارهای ضد اجتماعی، عدم رعایت قوانین و ناتوانی در همدلی با دیگران اشاره کرد. اگر این علائم را در حوالی 16 سالگی در نوجوان‌تان مشاهده کردید، مسئله را جدی بگیرید و حتماً به درمانگر مراجعه کنید.
در نوجوانان مبتلا به این اختلال رفتارهای زیر مشاهده می‌شود:
- جنگ و نزاع با همکلاسی‌ها
- قلدری در گروه‌های دوستی
- دزدی از فروشگاه یا خانه
- تخریب اموال دیگران
- دروغگویی و دستکاری روانی
اختلال نافرمانی مقابله‌ای (Oppositional Defiant disorder)
اختلال نافرمانی مقابله‌ای (Oppositional defiant disorder) یا به اختصار ODD در کودکی آغاز می‌شود. کودک مبتلا به این اختلال بیش از حد با دیگران مشاجره می‌کند، از رعایت قوانین و درخواست‌های دیگران امتناع می‌کند و عمداً کارهایی را انجام می‌دهد که می‌داند دیگران را ناراحت و عصبانی می‌کند.
در دوره نوجوانی، این اختلال با علائم زیر نمایان می‌شود:
- احساس خشم به جهان پیرامون
- احساس درک نشدن
- خشم و تحریک‌پذیری
- نارضایتی از اشخاص صاحب قدرت (به ویژه در محل کار)
- حالت تدافعی هنگام دریافت بازخورد منفی
- بر عهده نگرفتن مسئولیت کارها و رفتارها (سرزنش دیگران)
اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (Attention deficit hyperactivity disorder)
اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (Attention deficit hyperactivity disorder) یا به اختصار ADHD از رایج‌ترین اختلالات رفتاری در میان نوجوانان است. نوجوان مبتلا به ADHD نمی‌تواند در کلاس درس تمرکزش را حفظ کند. اگر متوجه افت نمرات فرزندتان شدید یا از معلمش در مورد بیش‌فعالی او شنیدید، برای تشخیص AHDH به درمانگر مراجعه کنید.
از علائم اختلال ADHD می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تکانشگری
- عدم تمرکز
- ناتوانی در مدیریت زمان
- نوسانات خلقی
- ناتوانی در تحمل استرس
- بی‌قراری
- فراموشی
- گم کردن مداوم وسایل (کلید، تلفن همراه و غیره)
اگر این اختلال در دوره نوجوانی درمان نشود، در بزرگسالی، شخص با مشکلاتی مانند روابط ناپایدار، بی‌ثباتی مالی و بیکاری رو به رو خواهد شد.
اختلال وسواس جبری (Obsessive-compulsive disorder)
اختلال وسواس جبری (Obsessive-compulsive disorder) یا به اختصار OCD از اختلالات سلامت روان است. افکار ناخواسته مدام به ذهن شخص می‌آیند و او را به سمت انجام کارها و رفتارهای تکراری سوق می‌دهند. این وسواس و اجبار زندگی روزمره، روابط و سلامت روانی شخص مبتلا را مختل می‌کنند.
از علائم اختلال OCD می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بروز افکار مزاحم
- ترس از آلودگی
- ترس از آسیب زدن به دیگران
- ترس از وقوع اتفاقات وحشتناک در اینده
- بروز رفتارهای تکراری و از سر احبار
- شستن مکرر دست‌ها
اعتیاد رفتاری (Behavioral addiction)
شخص مبتلا به اعتیاد رفتاری (Behavioral addiction) رفتار یا فعالیتی را مکرراً و به صورت اعتیادگون تکرار می‌کند، درست مثل کسی که به مواد مخدر اعتیاد دارد. اعتیاد رفتاری می‌تواند در موارد زیر باشد:
- بازی‌های ویدئویی
- استفاده از اینترنت
- خرید کردن
- پرخوری
- رفتارهای پرخطر
درمان اختلالات رفتاری در نوجوانان
درمان نوجوانان مبتلا به اختلالات رفتاری و کنترل علائم آن‌ها کار چندان ساده‌ای نیست و فقط درمانگران متخصص و مجرب می‌توانند از عهده آن بر بیایند. اگر این اختلالات درمان نشوند، در بزرگسالی عواقب ناخوشایندی را برای شخص مبتلا در پی خواهند داشت. از این رو، بهتر است با مشاهده اولین علائم به درمانگر مراجعه کنید.
درمانگر اختلال را تشخیص می‌دهد، دلایل تشدیدکننده علائم آن را شناسایی می‌کند و با توجه به آن‌ها از روش‌های درمانی مناسب بهره می‌گیرد.
از روش‌های درمان اختلالات در نوجوانان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خانواده‌درمانی برای ایجاد فضا و ساختاری مناسب و سالم در خانواده
- مطلع کردن نوجوان از عواقب رفتارهای منفی و پاداش دادن به رفتارهای مثبت
- دارودرمانی برای درمان مشکلاتی مثل اضطراب، افسردگی و اختلالات خلقی
- آموزش روش‌های مدیریت خشم
- آموزش به والدین برای برقراری ارتباط مثبت و سازنده با نوجوان و تنظیم هیجانات او
سخن آخر
انواع اختلالات رفتاری، از ADHA و OCD گرفته تا اعتیاد به اینترنت و بازی، در میان نوجوانان شایع است. این اختلالات رفتاری فقط متوجه شخص مبتلا نیستند، بلکه بر اعضای خانواده، دینامیک خانواده، عملکرد تحصیلی شخص و آینده او تأثیر منفی می‌گذارند. اگر این اختلالات زودهنگام تشخیص داده شوند و درمان‌شان نیز از همان دوره نوجوانی آغاز شود، نوجوان و اطرافیانش از مشکلات و عواقب آن‌ها در امان خواهد ماند.
